داربست کاپلاک چیست؟ بررسی جامع مزایا، کاربردها و نکات ایمنی

در صنعت ساخت‌وساز، استفاده از داربست‌ها بسیار رایج و کاربردی است. این سازه‌ها انواع مختلفی دارند که یکی از رایج‌ترین آن‌ها، داربست کاپلاک است.

داربست کاپلاک چیست؟

داربست کاپلاک (Cup-Lock) که با نام‌های داربست فنجانی یا کاسه‌ای نیز شناخته می‌شود، نوعی سیستم مدولار و نوین به شمار می‌رود که فاقد پین و گوه و پیچ و مهره است و برای نصب در سیستم‌های مختلف از جمله سقف و پله مناسب می‌باشد. در این سیستم، قفل‌ داربست یا به عبارتی نقاط اتصال لوله‌ها به‌صورت فنجانی طراحی شده‌اند؛ از این‌رو، به آن داربست فنجانی یا کاسه‌ای اطلاق می‌شود. این طراحی، امکان اتصال لوله‌های افقی در چهار زاویه متفاوت به میله عمودی (پایه داربست) را فراهم می‌کند. اتصال قفل‌شونده در این سیستم، به‌گونه‌ای است که چهار میله افقی به یک پایه عمودی به‌صورت محکم و استوار و تنها با ضربه چکش متصل می‌شوند.

ویژگی شاخص داربست کاپلاک، سهولت نصب آن است. استفاده از این سیستم موجب افزایش بهره‌وری و کاهش خطاهای اجرایی می‌شود. به‌دلیل همین مزایا، کاربرد داربست کاپلاک روز‌به‌روز در حال گسترش است و به‌عنوان جایگزینی مناسب برای داربست‌های سنتی شناخته می‌شود. این داربست‌ها، سیستم‌هایی موقت و ایمن هستند که نصب آن‌ها به‌آسانی و با ضربه چکش انجام می‌گیرد. نصب سریع، وزن سبک و کاربری آسان از دیگر ویژگی‌های برجسته این سیستم به شمار می‌روند.

لوله‌های مورد استفاده در داربست کاپلاک معمولاً از فولاد یا گالوانیزه ساخته می‌شوند که نه‌تنها فشارهای بالا را تحمل می‌کنند، بلکه در برابر شرایط محیطی گوناگون نیز مقاوم هستند. این سیستم به‌صورت پیش‌ساخته عرضه می‌شود؛ بدین معنا که محل‌های اتصال و طول لوله‌ها از پیش تعیین شده است. ضخامت این لوله‌ها اغلب ۲.۳ میلی‌متر بوده، اما می‌تواند تا ۳ میلی‌متر نیز باشد؛ بنابراین، در مقایسه با دیگر لوله‌های داربستی، سبک‌تر است. البته این ویژگی مستلزم رعایت دقیق فواصل پایه‌ها و استانداردهای ایمنی می‌باشد.

قفل‌های به‌کاررفته در داربست کاپلاک ممکن است از چدن داکتیل ساخته شده باشند که نسبت به چدن‌های معمولی، مقاومت بالاتری دارند. فاصله‌ی استاندارد بین قفل‌ها معمولاً ۵۰ سانتی‌متر است که موجب ایجاد اتصال محکم و مقاومت جانبی بالا در سازه می‌شود. بر همین اساس، داربست کاپلاک انتخابی ایده‌آل برای انواع پروژه‌ها، از ساخت‌وسازهای جدید گرفته تا تعمیرات و بازسازی‌ها به شمار می‌رود.

اجزای داربست کاپلاک

داربست کاپلاک از اجزای مشخص و استانداردی تشکیل شده است که هر یک نقش کلیدی در ایجاد ساختاری پایدار و ایمن ایفا می‌کنند. اصلی‌ترین اجزای این سیستم عبارت‌اند از:

پایه ها(اتصالات عمودی): مهم‌ترین عضو داربست است که به‌صورت عمودی قرار می‌گیرد و نقش ستون یا تکیه‌گاه را ایفا می‌کند. این پایه‌ها در اندازه‌های مختلفی مانند ۱، ۱.۵، ۲، ۲.۵ و ۳ متر تولید می‌شوند. در فواصل مشخص (معمولاً هر ۵۰ سانتی‌متر)، روی آن‌ها محل‌هایی به‌صورت کاسه‌ای برای قفل شدن اتصالات افقی تعبیه شده است.

اتصالات افقی: این اعضا به صورت لوله هایی افقی هستند که در محل قفل‌ها به پایه عمودی متصل می‌شوند . معمولاً در طول‌های استاندارد مانند ۱ متر و ۱.۵ متر تولید شده و با استفاده از سیستم قفل فنجانی به‌صورت محکم و ایمن در جای خود قرار می‌گیرند.

قفل‌های داربست: در فواصل نیم‌متری بر روی پایه‌ها نصب می‌شوند و امکان اتصال اعضای افقی به پایه‌های عمودی را فراهم می‌کنند. این قفل‌ها از دو بخش  کاسه پایین (ثابت) و کاسه بالا (متحرک) تشکیل شده‌اند. با قرار گرفتن عضو افقی در جای خود، کاسه بالا روی آن قرار گرفته و با ضربه چکش بسته می‌شود. جنس این قفل‌ها معمولاً از فولاد مقاوم یا چدن داکتیل است که هم استحکام بالا دارد و هم در برابر خوردگی مقاوم است

کفشک: کفشک در زیر پایه‌های عمودی قرار می‌گیرد و نقش توزیع بار و جلوگیری از فرو رفتن پایه‌ها در زمین را دارد. ابعاد استاندارد آن معمولاً ۱۵×۱۵ سانتی‌متر است.

سرجک قابل رگلاژ: این قطعه بیشتر در بالاترین قسمت داربست نصب می‌شود و معمولاً برای اتصال به قالب بتن یا سایر اعضای سازه‌ای استفاده می‌گردد. سرجک دارای پیچ رزوه‌ای قابل تنظیم است که امکان فیکس کردن ارتفاع مورد نظر را فراهم می‌کند و به این ترتیب، دقت در تراز و تنظیم بار بر روی داربست افزایش می‌یابد.

اجزای مکمل (در صورت نیاز پروژه): بسته به نوع و ارتفاع پروژه، اجزای دیگری نظیر تخته زیرپایی (سکوی کار)، نردبان، دسترسی‌های پلکانی یا اعضای مورب ممکن است به سیستم اضافه شوند. این اجزا معمولاً تحت نظارت مهندس ناظر و با توجه به نیازهای پروژه طراحی و نصب می‌گردند.

کاربردها

داربست کاپلاک در صنعت ساخت‌وساز برای انواع سازه ها، کاربرد گسترده‌ای دارد. این نوع داربست،نه‌تنها در اجرای سقف و قالب‌بندی سازه‌ها، بلکه در عملیات نماکاری، بنایی، نقاشی و سایر فعالیت‌های ساختمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.. به‌دلیل ساختار مهندسی‌شده و اتصالات مقاوم، اسکافلد کاپلاک نه‌تنها در ساخت‌وسازهای شهری، بلکه در پروژه‌های صنعتی، تأسیسات زیربنایی و حتی بازسازی و مرمت بناهای تاریخی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. ویژگی‌های داربست کاپلاک مانند تحمل بار بالا، ایمنی زیاد و قابلیت نصب سریع، آن را به گزینه‌ای مناسب برای پروژه‌های بزرگی مانند ساخت پل‌ها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و سوله‌های صنعتی تبدیل کرده است. برخی از کاربردهای رایج داربست کاپلاک عبارت‌اند از:

• کفراژبندی انواع سقف‌های بتنی
• اجرای پل‌های سنگین و خاص
• استفاده در پروژه‌های کوچک و بزرگ، صنعتی و عمرانی
• اجرای سازه‌های بلند مانند برج‌ها
• ایفای نقش به‌عنوان سازه‌های حمایتی موقت
• زیر قالب بتن در ارتفاع زیاد
• اجرای سیستم داربست پلکانی
• اجرای سازه‌های باربر و متحرک
• ساخت سازه‌های بتنی پیچیده
• تعمیر و سرویس دستگاه‌های صنعتی در ارتفاع
• نگهداری و مرمت ساختمان‌ها
• استفاده در بازسازی و مقاوم‌سازی بناهای تاریخی

مزایا

داربست کاپلاک که یکی از انواع داربست‌های پیشرفته و مدرن به شمار می‌رود، به‌دلیل طراحی خاص و ساختار منحصربه‌فرد خود، دارای مزایای متعددی است که آن را به گزینه‌ای محبوب در پروژه‌های عمرانی، صنعتی و تعمیراتی تبدیل کرده است. برخی از مهم‌ترین مزایای این سیستم عبارت‌اند از:

• سرعت بالای نصب و جمع‌آوری: طراحی بدون نیاز به پیچ و مهره، امکان اتصال سریع قطعات را فراهم می‌سازد. این ویژگی موجب کاهش چشمگیر در زمان نصب و بازکردن داربست می‌گردد.

• سهولت اجرا: به‌دلیل پیش‌ساخته بودن اجزا و سادگی در طراحی، اجرای این سیستم بسیار آسان بوده و نیازمند ابزار یا مهارت تخصصی خاصی نیست.

• استحکام بالا: اتصالات صلب و پایدار در کنار ساختار مدولار، سبب توزیع یکنواخت نیرو در سراسر داربست شده و استحکام و ایمنی بالایی را تضمین می‌کند.
• انعطاف‌پذیری در تنظیم ارتفاع: به‌واسطه مدولار بودن سیستم، تغییر ارتفاع داربست بدون نیاز به تغییر در ساختار اصلی امکان‌پذیر است.
• عدم نیاز به ابزار خاص: تمام اتصالات تنها با ضربه چکش انجام می‌گیرد و نیازی به ابزار پیچیده یا حرفه‌ای نیست.
• سهولت در حمل‌ونقل: وزن کمتر اجزای داربست کاپلاک نسبت به انواع سنتی، باعث آسانی در جابجایی و کاهش هزینه حمل‌ونقل می‌شود.
• مقاومت بالا و ضدزنگ: لوله‌ها از فولاد مقاوم ساخته شده و معمولاً دارای پوشش گالوانیزه هستند که آن‌ها را در برابر زنگ‌زدگی و شرایط محیطی مختلف مقاوم می‌سازد.
• دوام و طول عمر بالا: استفاده از متریال باکیفیت و رعایت استانداردهای تولید، منجر به افزایش دوام و قابلیت استفاده طولانی‌مدت این داربست شده است.

• عدم نیاز به نیروی متخصص: به‌دلیل سادگی در نصب و مونتاژ، اجرای این داربست نیاز به نیروی متخصص ندارد و با آموزش اولیه قابل استفاده است.

• کاربرد گسترده: این سیستم برای طیف وسیعی از پروژه‌ها، از سازه‌های کوچک مسکونی تا پروژه‌های بزرگ صنعتی مناسب است.
• ایمنی بالا: سیستم قفل‌شونده دقیق و ساختار پایدار، موجب افزایش ایمنی کارگران و کاهش خطرات ناشی از کار در ارتفاع می‌شود.
• تحمل بار بالا با وزن کم: با وجود وزن نسبتاً پایین، این داربست به‌دلیل طراحی مهندسی‌شده و جنس فولادی، توانایی تحمل بارهای سنگین را دارد.
• قابلیت استفاده مجدد: قطعات این سیستم پس از استفاده در یک پروژه، قابلیت جداسازی و استفاده مجدد در پروژه‌های دیگر را دارند که به صرفه‌جویی اقتصادی کمک می‌کند.

روش اجرا اسکافلد کاپلاک

اجرای داربست کاپلاک یکی از مراحل بسیار مهم در پروژه‌های ساختمانی است. این سیستم با طراحی مدولار ساخته شده و نصب آن سریع و راحت است، اما همچنان نیازمند دقت و رعایت اصول ایمنی بالاست. در ادامه، مراحل اصلی اجرای اسکافلد کاپلاک را به‌طور کامل توضیح می دهیم.

1. آماده‌سازی محل: برای شروع نصب داربست، اولین قدم آماده‌سازی محل است. باید سطح زمین کاملاً صاف و هموار باشد تا بتوان از داربست به درستی استفاده کرد.
2. نصب اسکافلد: قبل از نصب کفشک و پایه‌ها، باید محل قرارگیری آن‌ها بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که مقاومت کافی را برای تحمل بار پروژه خواهد داشت؛ این امر اهمینت بسیار زیادی دارد. سپس کفشک‌ها در محل نصب قرار می‌گیرند(گاهی به جای کفشک از سرجک ریگلاژی برای تراز دقیق تر نیز استفاده میشود) و پایه‌ها داخل آن‌ها قرار می‌گیرند. پس از آن، از اتصالات افقی برای متصل کردن پایه‌ها به یکدیگر و ایجاد سیستم داربستی استفاده می‌شود. برای اتصال لوله داربست ابتدا قفل‌ها باز می‌شوند و سپس لوله‌های افقی بین فک‌های قفل قرار می‌گیرند.قفل ها امکان اتصال ۴ لوله افقی به پایه را فراهم می کند. با ضربه چکش، قفل‌ها بسته می‌شوند و اتصال ایمن ایجاد می‌شود. برای متناسب‌سازی با ارتفاع مورد نیاز، تعداد پایه‌ها به تناسب پروژه افزایش می‌یابد. در آخر از سرجک‌های قابل تنظیم برای تراز کردن دقیق ارتفاع استفاده می‌شود. تراز بودن پایه‌ها در داربست اهمیت زیادی دارد؛ چرا که تاثیر مستقیم بر ایمنی و استحکام ساختار داربست دارد. بنابراین این بخش از نصب باید با دقت و تمرکز انجام شود.
3.  تنظیم ارتفاع: تنظیم ارتفاع داربست با استفاده از پایه‌های مختلف در اندازه‌های متفاوت و سرجک‌ قابل رگلاژ انجام می‌شود. این تنظیمات اجازه می‌دهد که داربست مطابق با نیاز پروژه، ارتفاع دلخواه را پیدا کند.
4. بررسی ایمنی و استحکام: پس از نصب، باید به‌طور کامل کیفیت داربست و استحکام اتصالات بررسی شود. مهم است که تمام قفل‌ها به‌درستی فیکس شده و اتصالات محکم باشند.
5. نگهداری و بررسی دوره‌ای: در حین استفاده از داربست، باید به‌طور دوره‌ای تمامی اتصالات و استحکام داربست بررسی شوند تا از استحکام سازه و ایمنی کارگران اطمینان حاصل شود.

نکات ایمنی و اجرایی

• یکی از نکات مهم، اندازه پایه داربست است که در داربست‌هایی که برای زیر قالب فلزی قرار می‌گیرند (به‌عنوان کفراژ) با داربست‌های نما تفاوت دارد و باید سایز مناسب انتخاب و استفاده شود.
• جک تنظیم ارتفاع یا سرجک رگلاژی موجب افزایش کارایی داربست، اطمینان از تراز بودن آن و حفظ ایمنی کارگران می‌شود.
• از محکم بودن اتصالات فنجانی و فیکس بودن تمامی اجزا اطمینان حاصل شود.
• فاصله استاندارد بین پایه‌ها رعایت شود. این فاصله معمولاً بین ۱.۲ متر تا ۲.۵ متر است. هرچه بارها سنگین‌تر یا ارتفاع پروژه بیشتر باشد، باید فاصله بین پایه‌های اسکافلد کاپلاک کمتر در نظر گرفته شود.
• استفاده از داربست کاپلاک در شرایط نامساعد جوی مانند طوفان، بارش شدید و… دارای محدودیت‌هایی است و ممکن است خطراتی برای کارگران ایجاد کند.
• از وارد کردن بارهای غیرمجاز و فراتر از ظرفیت تحمل داربست خودداری شود.
• به دلیل ساختار تخصصی و هزینه‌های بیشتر، استفاده از داربست کاپلاک برای پروژه‌های با ارتفاع پایین معمولاً توجیه اقتصادی ندارد.

تولید سیستم اسکافلد کاپلاک

فرایند تولید داربست کاپلاک نیازمند دقت بالا و استفاده از متریال باکیفیت است. مهم‌ترین ماده مورد استفاده در ساخت این سیستم، فولاد با مقاومت بالا است که برای افزایش دوام و جلوگیری از خوردگی، به صورت گالوانیزه پوشش داده می‌شود. لوله‌های فولادی با ضخامت استاندارد (معمولاً ۲.۳ میلی‌متر) در ابعاد مناسب برش می‌خورند. سپس قفل‌های فنجانی (معمولاً از جنس چدن داکتیل یا فولاد) در فواصل مشخص (معمولاً ۵۰ سانتی‌متر) روی پایه‌های عمودی نصب می‌شوند. این قفل‌ها امکان اتصال چهار لوله مهاری را در چهار زاویه مختلف فراهم می‌کنند. لوله‌های افقی نیز در ابعاد متناسب آماده می‌شوند. در تمام مراحل تولید، کنترل کیفی دقیق اعمال می‌شود و پس از اطمینان از ایمنی و کیفیت، قطعات برای فروش و ارسال به محل پروژه آماده می‌گردند.

مقایسه داربست کاپلاک با سایر داربست ها

داربست کاپلاک یا کاسه‌ای نسبت به سایر انواع داربست‌ها مانند داربست چکشی (ستاره‌ای) یا شورینگ مثلثی، تفاوت‌هایی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در داربست کاپلاک به‌دلیل استفاده از اتصالات فنجانی و عدم نیاز به پیچ و مهره، عملیات نصب، تعویض و باز کردن قطعات بسیار سریع‌تر و آسان‌تر انجام می‌شود.
• داربست‌های مثلثی و چکشی معمولاً نیاز به کارگران باتجربه‌تر و ماهر دارند؛ اما داربست کاپلاک با سیستم نصب ساده‌تر، این نیاز را کاهش داده و اجرای آن توسط نیروی کم‌تجربه‌تر نیز امکان‌پذیر است.
• داربست فنجانی به دلیل سبک بودن حمل و نقل راحت تری دارد.
• به‌دلیل طراحی مدولار و امکان تنظیم آسان ارتفاع، داربست‌های کاپلاک به‌راحتی با شرایط مختلف پروژه‌ها از نظر ابعاد و ارتفاع سازگار می‌شوند. این ویژگی، در مقایسه با داربست‌های چکشی یا لوله‌ای، داربست کاپلاک را به گزینه‌ای ایده‌آل‌تر برای بسیاری از پروژه‌ها تبدیل کرده است.

معایب و محدودیت ها

با وجود مزایای فراوان، داربست کاپلاک مانند هر سیستم دیگری دارای محدودیت‌ها و چالش‌هایی است که در برخی پروژه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله این محدودیت ها:

• در پروژه‌هایی با ارتفاع کم، استفاده از داربست کاپلاک معمولاً توجیه اقتصادی ندارد و ممکن است هزینه‌بر باشد.
• در شرایط آب‌وهوایی سخت مانند طوفان، بارندگی شدید یا یخبندان، استفاده از این داربست می‌تواند خطراتی به‌همراه داشته باشد و نیازمند تمهیدات ایمنی خاص است.
• با توجه به طراحی خاص و سبک بودن سیستم، در صورت عدم رعایت دقیق فاصله استاندارد بین پایه‌ها، ممکن است پایداری سازه به خطر بیفتد.
• در عین سادگی نصب، چنانچه اصول اجرایی به‌درستی رعایت نشود، عملکرد و ایمنی کل سیستم دچار اختلال خواهد شد.