سیستم قالب میز پرنده چیست؟ کاربردها و مزایای آن کدام است؟

با گسترش تنوع در سیستم‌های قالب‌بندی بتن و روی آوردن صنعت ساخت‌وساز به استفاده از ابزارها و تکنولوژی‌های مدرن، نیاز به افزایش سرعت اجرا، ایمنی و دقت در پروژه‌های مرتفع و بلندمرتبه بیش از پیش احساس می‌شود. در همین راستا، استفاده از قالب میز پرنده به عنوان یکی از سیستم‌های پیشرفته قالب‌بندی بتن به طور گسترده در پروژه‌های عمرانی رواج یافته است.

قالب میز پرنده چیست؟

قالب میز پرنده (به انگلیسی: Flying Formwork Table) نوعی سیستم قالب‌بندی مدرن برای اجرای سقف‌های بتنی است که در ساختمان‌های بلندمرتبه و به‌خصوص پروژه‌هایی با پلان‌های تکراری کاربرد دارد. در این سیستم، اجزای قالب به‌صورت یکپارچه بر روی یک میز مخصوص مونتاژ می‌شوند. این مجموعه پس از پایان بتن‌ریزی، بدون نیاز به جداسازی کامل، با استفاده از شاهین یا تاورکرین به طبقه‌ی بالاتر منتقل می‌شود. قالب میز پرنده به عنوان یک سیستم قالب‌بندی بتن درجا، برای اجرای دال‌های بتنی یا سقف‌های تیرچه‌بلوک، موجب افزایش سرعت اجرا، کاهش نیاز به نیروی انسانی و بهبود ایمنی می‌شود. سطح قالب‌ها به‌صورت تخت طراحی می‌شود که باعث ایجاد سقف‌های یکپارچه با کیفیت بالا خواهد شد. جنس رایج پانل‌های قالب میز پرنده، پلای‌وود است که به‌دلیل سبکی، مقاومت و کیفیت سطح بتن، بهترین گزینه محسوب می‌شود، اما در شرایط خاص و بسته به نیاز پروژه، ممکن است از پانل‌های فلزی یا پلیمری مانند پلی‌پروپیلن نیز استفاده شود.

کاربرد

سیستم قالب‌بندی میز پرنده، گزینه‌ای بسیار مناسب برای پروژه‌های انبوه‌سازی و اجرای سازه‌های بلند و نیمه‌بلند با پلان‌ تیپ یا پلان تکراری محسوب می‌شود. این سیستم، به‌دلیل تولید سقف‌های یکپارچه و سطح بتن با کیفیت بالا، به‌ویژه در مناطق لرزه‌خیز انتخابی ایمن و مؤثر است. نصب سریع، کاهش وابستگی به نیروی انسانی و کاربرد زیاد در پروژه‌هایی با پلان منظم، باعث شده میز پرنده در طیف گسترده‌ای از پروژه‌ها مانند مجتمع‌های مسکونی، خوابگاه‌ها، هتل‌ها، ساختمان‌ها و برج‌های اداری و تجاری، بیمارستان‌ها و نیز پروژه‌های زیرساختی و حمل‌ونقل مانند ساخت پل‌ها، تونل‌ها و ایستگاه‌های قطار شهری، به‌کار گرفته شود. این سیستم با تسریع روند اجرا و افزایش کیفیت ساخت، به طور گسترده در پروژه‌هایی با مقیاس بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که میز پرنده در ساختمان‌هایی با اختلاف ارتفاع در یک طبقه نیز کاربرد دارد، چرا که این سیستم قابلیت تولید و تنظیم در ارتفاع‌های مختلف متناسب با نیاز پروژه را دارد.

مزایای استفاده از قالب میز پرنده در اجرای سقف

استفاده از قالب میز پرنده در اجرای سقف‌های بتنی، با مزایای متعددی همراه است که موجب افزایش بهره‌وری، سرعت اجرا و گستردگی کاربرد این سیستم در پروژه‌های عمرانی می‌شود. برخی از مهم‌ترین مزایای این روش عبارت‌اند از:

• زیبایی و تمیزی کار نهایی
• سطح بتن صاف، یکدست و اکسپوز، بدون نیاز به گچ و خاک؛ تنها با گچ سفید (مانند گچ کریپتون) قابل رنگ‌آمیزی است
• تحمل فشار بالا در سطح وسیع
• ایجاد سقف یکپارچه بدون نیاز به درزگیری
• سرعت بالای چیدمان و مونتاژ
• نصب آسان و بدون پیچیدگی
• ایمنی بالا در حین اجرا
• کاهش نیاز به نیروی انسانی
• امکان جابجایی میز پرنده با استفاده از چرخ (ترولی)
• پیش‌ساخته بودن و قابلیت تولید در ابعاد دلخواه پروژه
• جابجایی آسان با تاورکرین یا شاهین
• انتقال سریع به طبقات بالاتر بدون نیاز به باز کردن قالبها
• وزن سبک نسبت به سطح پوششی
• استهلاک پایین در طول پروژه
• قابلیت استفاده در مناطق زلزله‌خیز
• عدم نیاز به اتصالات اضافی در محل
• ضریب تکرار بالا
• تحمل بار تا حدود ۶٫۵ تن
• دوام و طول عمر بالا
• امکان تنظیم ارتفاع با استفاده از سرجک قابل رگلاژ
• کاهش هزینه نهایی قالب‌بندی پروژه

اجزای تشکیل دهنده

سیستم قالب میز پرنده از چندین جزء اصلی تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در اجرای پروژه‌های ساختمانی دارند. در ادامه، اجزای اصلی این سیستم توضیح داده شده‌اند:

• پانل قالب: پانل قالب سطحی صاف و مقاوم است که بتن تازه بر روی آن ریخته می‌شود تا شکل دلخواه را بگیرد. این پانل‌ها معمولاً از پلای‌وود ساخته می‌شوند، زیرا این ماده علاوه بر سبکی، مقاومت بالایی در برابر فشار بتن دارد و سطحی صاف و یکدست برای اجرای سقف‌های بتنی فراهم می‌کند.
• تیرهایی جهت پشتیبانی پانل: تیرهای افقی وظیفه انتقال بار از پانل‌ها به سایر اجزای سیستم قالب میزپرنده را دارند. این تیرها معمولاً از فولاد گالوانیزه یا آلومینیوم یا تیرچوبی H20 تولید می‌شوند
• سرجک ریگلاژی: سرجک‌ها بالای میله های عمودی (قسمت فوقانی داربست) و زیر پانل قرار می‌گیرند و به تیرهای افقی متصل می‌شوند. این قطعه وظیفه تنظیم دقیق ارتفاع و تراز کردن سیستم را بر عهده دارد.
• چرخ یا ترولی دستی: برای جابه‌جایی سیستم قالب میزپرنده به‌کار می‌روند. این چرخ‌ها برای حرکت افقی سیستم روی کف سازه طراحی شده‌اند و پیش از بلند شدن قالب توسط جرثقیل، امکان جابه‌جایی آسان آن را فراهم می‌کنند.
• اتصالات: اتصالات برای متصل کردن اجزای مختلف سیستم قالب به یکدیگر استفاده می‌شوند
• پاشنه یا کفی: این عضو از میزپرنده که میتواند دارای رزوه و قابل رگلاژ باشد، توسط گیره به انتهای میله‌های عمودی یا اسکافلد بسته میشود
• میله های افقی و عمودی و میله های مهاری
• جک قابل تنظیم: در برخی از میزهای پرنده از جک قابل تنظیم به عنوان جزء مکمل استفاده می شود.

در بسیاری از پروژه‌ها، تولیدکنندگان قالب میزپرنده به‌جای استفاده از میله‌های افقی، عمودی و مهاری و اتصالات جداگانه، از داربست زودبست استفاده می‌کنند. در این روش، پانل‌های افقی و تیرهای تقویتی روی داربست زودبست قرار می‌گیرند و ترولی در پایه‌های آن نصب می‌شود. این روش به‌ویژه در پروژه‌هایی که نیاز به سرعت نصب بالا دارند، بسیار مؤثر است.

مراحل اجرا

مراحل اجرای میز پرنده جهت قالب بندی و بتن ریزی دال و سقف به صورت زیر می باشد:

• در ابتدا، دیوارها بتن‌ریزی می‌شود و به مقاومت لازم می‌رسند تا امکان استقرار میزپرنده فراهم شود.
• قالب‌های میزپرنده که قبلاً مونتاژ شده‌اند، به‌وسیله‌ی تاورکرین یا شاهین به طبقه مربوطه منتقل می‌شوند.
• میزهای پرنده در کنار یکدیگر، در محل مناسب قرارداده و با استفاده از بست‌های مخصوص (گیره فلزی یا پیچ ومهره) به یکدیگر متصل می‌شوند تا سطحی یکپارچه و پایدار تشکیل دهند.
• پس از تثبیت قالب‌ها، عملیات آرماتوربندی سقف طبق نقشه سازه انجام می‌گیرد و اسپیسر جهت حفظ پوشش بتن روی میلگردها در محل مناسب قرار داده می‌شوند.
• با توجه به ارتفاع سقف، لبه‌های پانل‌ها برای جلوگیری از ریزش بتن در هنگام بتن‌ریزی با صفحات جانبی یا تخته‌های مناسب پوشانده می‌شود.
• قبل از بتن‌ریزی، سطح داخلی قالب‌ها با روغن مخصوص قالب چرب می‌شود تا از چسبندگی بتن جلوگیری شود و امکان جداشدن راحت قالب پس از گیرش بتن فراهم گردد.
• بتن‌ریزی انجام می‌شود و فرآیند ویبراسیون برای حذف حباب‌های هوا و یکنواختی بتن اجرا می‌گردد.
• پس از طی زمان لازم برای بازکردن قالب و کسب مقاومت اولیه، ارتفاع سرجک‌های میز پرنده کاهش یافته و قالب‌ها آزاد می‌شوند. سپس با استفاده از ترولی، میزها به‌صورت افقی از محدوده سقف بتن‌ریزی‌شده خارج می‌شوند.
• در مرحله پایانی، میزپرنده‌ها با استفاده از تاورکرین یا شاهین به طبقه بالاتر منتقل و چرخه اجرا تکرار می‌گردد.

در برخی پروژه‌های خاص، امکان به‌کارگیری هم‌زمان قالب تونل فرم و سیستم قالب‌بندی میز پرنده وجود دارد. در این روش ترکیبی، از قالب تونل فرم برای قالب‌بندی و بتن‌ریزی دیوارها استفاده می‌شود، در حالی‌که اجرای دال (سقف) با استفاده از میز پرنده انجام می‌گیرد. البته باید توجه داشت که قالب تونل فرم به‌طور ذاتی برای اجرای هم‌زمان دیوار و سقف طراحی شده است، بنابراین استفاده از این ترکیب تنها در شرایط خاص اجرایی، مانند وجود محدودیت‌های زمانی، فضایی یا فنی، کاربرد دارد و روش رایجی در صنعت ساخت‌وساز محسوب نمی‌شود.

الزامات و نکات اجرای سقف با قالب میز پرنده

• استفاده از سیستم میز پرنده برای اجرای سقف‌های بتنی، مخصوصاً در ساختمان‌هایی با دیوار باربر بتنی، مناسب است. رعایت نکات زیر جهت استفاده از سیستم میز پرنده الزامی است:
• تمامی سطوح کارگاه باید غیرلغزنده باشد تا ایمنی کارگران در حین اجرا حفظ شود.
• میزها باید به‌صورت استاندارد تولید شوند تا از کمانش پایه‌ها جلوگیری شود. در صورت افزایش ارتفاع پایه‌ها، استفاده از تعداد مناسب خرپا الزامی است.
• پلان ساختمان باید منظم و تکراری باشد تا سیستم میز پرنده به‌درستی قابل استفاده باشد و صرفه اقتصادی داشته باشد.
• سیستم میزپرنده باید تحمل بار بتن تازه را داشته باشد و از کیفیت ساخت بالایی برخوردار باشد.
• نصب و مونتاژ قالب باید طبق دستورالعمل فنی تولیدکننده و با دقت کافی انجام شود.
• تراز بودن سطح قالب‌ها بسیار مهم است و باید به‌دقت کنترل شود.
• برای جابجایی میزها، فضای کافی در کارگاه جهت حرکت افقی با ترولی و انتقال عمودی با شاهین یا تاورکرین لازم است.
• تمامی قطعات سیستم باید مطابق با استانداردهای فنی و ایمنی طراحی و تولید شوند، و رعایت الزامات ایمنی کارگران در تمامی مراحل اجرا باید در اولویت قرار گیرد.
• سیستم میز پرنده باید در برابر شرایط جوی و محیطی سخت (رطوبت، دما، باد) مقاومت کافی داشته باشد.
• پس از هر بار استفاده، سیستم را باید بازبینی کرد و در صورت نیاز، تعمیر یا بازسازی گردد

ابعاد استاندارد

ابعاد میز پرنده بسته به نیاز پروژه می‌تواند متفاوت باشد و بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده، این قالب‌ها را در ابعاد سفارشی مطابق با درخواست مشتری ارائه می‌دهند. سایز میز پرنده باید بر اساس نقشه‌های سازه‌ای، ارتفاع طبقات و سایر ویژگی‌های معماری و اجرایی ساختمان تعیین شود. با این حال، ابعاد معمول و استاندارد میز پرنده به شرح زیر است:

• عرض میز پرنده: بین ۲.۵ تا ۴ متر
• طول میز پرنده: بین ۳ تا ۷.۵ متر
• ارتفاع میز: بین ۳ تا ۴.۵ متر، متناسب با ارتفاع سقف هر طبقه

تغییر در ابعاد این سیستم معمولاً به‌سادگی قابل انجام است؛ به‌ویژه تغییر ارتفاع که با استفاده از جک‌ها و پیچ‌های تنظیم به‌راحتی انجام می‌شود. همچنین، از آنجایی که قطعات میز پرنده به صورت پیش‌ساخته طراحی شده‌اند، امکان افزایش یا کاهش طول و عرض میز با اضافه یا حذف بخش‌هایی از سیستم فراهم است.

محدودیت ها

با وجود تمامی مزایایی که قالب میز پرنده دارد، این سیستم نیز مانند سایر روش‌های قالب‌بندی بتن با محدودیت‌هایی همراه است. از جمله مهم‌ترین چالش‌های آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نیاز به جرثقیل یا تاورکرین برای جابه‌جایی میز بین طبقات، که در پروژه‌هایی بدون تجهیزات بالابر، یک مانع محسوب می‌شود.
• محدودیت در پلان‌های پیچیده و نامنظم؛ این سیستم برای ساختمان‌هایی با پلان تکراری و منظم طراحی شده است و استفاده از آن در پروژه‌های با هندسه خاص یا شکست‌های متعدد، اقتصادی یا حتی ممکن نیست.
• مناسب نبودن برای پروژه‌های کوچک یا سایت‌های شلوغ، زیرا نیاز به فضای کافی برای حرکت میز و عملکرد ایمن تجهیزات بالابر دارد.
• نیاز به دقت بالا در اجرا؛ هرگونه خطا در نصب یا تراز، می‌تواند کیفیت نهایی سطح بتن را تحت‌تأثیر قرار دهد.
• هزینه اولیه نسبتاً بالا در مقایسه با قالب‌های سنتی، که البته در پروژه‌های بزرگ و مناسب، با کاهش زمان اجرا و نیروی انسانی، توجیه اقتصادی پیدا می‌کند.

مقایسه میز پرنده با سایر سیستم‌های قالب بندی

سیستم میز پرنده یکی از روش‌های نوین و پیشرفته در اجرای سقف‌های بتنی است که با هدف افزایش سرعت، دقت و ایمنی در پروژه‌های بلندمرتبه طراحی شده است. برای درک بهتر مزایای این سیستم، مقایسه آن با دیگر سیستم‌های رایج و پیشرفته قالب‌بندی ضروری است.

در مقایسه با قالب‌های لغزنده و بالارونده، باید توجه داشت که سیستم قالب میز پرنده صرفاً برای اجرای دال‌های بتنی و سقف‌ها به کار می‌رود، در حالی که قالب لغزنده و قالب بالارونده برای اجرای دیوارهای قائم، هسته‌های آسانسور، سیلوها و سازه‌های عمودی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. بنابراین، هر سیستم کاربرد مشخص خود را دارد و قابل جایگزینی با یکدیگر نیستند.

در مقایسه با قالب‌های سنتی چوبی، قالب میز پرنده برای پروژه‌های انبوه‌سازی و ساختمان‌های بلند با پلان تکراری بسیار مناسب‌تر است. در قالب‌های سنتی، فرآیند قالب‌بندی شامل نصب، بتن‌ریزی، باز کردن قالب و تکرار مجدد در طبقه بعدی است که زمان‌بر بوده و نیاز به نیروی انسانی بیشتری دارد. اما در قالب میز پرنده، مجموعه قالب بدون نیاز به دمونتاژ کامل، توسط تاورکرین به طبقات بالاتر منتقل می‌شود که موجب صرفه‌جویی قابل توجه در زمان و هزینه‌ها می‌گردد.

در مقایسه با قالب‌های فلزی مدولار، اگرچه قالب فلزی بتن نسبت به چوبی دوام و تکرارپذیری بیشتری دارند، اما همچنان نیازمند مونتاژ و دمونتاژ در هر طبقه هستند. از سوی دیگر، قالب میز پرنده به دلیل طراحی یکپارچه و قابلیت جابجایی سریع با تاورکرین و ترولی، در پروژه‌هایی با تعداد طبقات بالا و پلان منظم، بهره‌وری بسیار بالاتری دارد.

در مجموع، اگر پروژه شما بلندمرتبه، تیپیکال و نیازمند سرعت و کیفیت بالای اجرای سقف است، قالب میز پرنده انتخابی بهینه خواهد بود. برای آشنایی بیشتر با سایر سیستم‌های قالب‌بندی، می‌توانید مقاله انواع قالب بتن  را نیز مطالعه کنید.