سقف یوبوت چیست؟ بررسی جامع انواع یوبوت و نحوه اجرا

سقف یوبوت چیست؟

سقف یوبوت یک روش مدرن اجرای دال بتنی است که برای بهینه‌سازی مصرف بتن و میلگرد، سبک‌سازی سقف و امکان اجرای دهانه‌های بزرگ‌تر به‌کار می‌رود. البته در دهانه‌های کوچک هم استفاده می‌شود، اما مزیت اصلی آن فراهم کردن امکان اجرای دهانه‌های وسیع‌ و بدون محدودیت است. این روش همچنین باعث سرعت و سهولت در اجرا می‌شود.

سقف یوبوت (به انگلیسی U-Boot) نوعی دال بتنی دوطرفه مجوف (توخالی) است که از دو لایه بتن مسلح تشکیل می‌شود و فضای بین این دو لایه با بلوک‌هایی توخالی (یوبوت) پر می‌شود. این بلوک‌ها از جنس پلی‌پروپیلن قابل بازیافت هستند و شکل هندسی مکعبی دارند. پس از جایگذاری این بلوک‌ها در شبکه آرماتور، بتن‌ریزی انجام می‌شود تا مقطع نهایی شکل بگیرد.

در این نوع سقف که عملاً یک دال دوطرفه با مقطع مشبک داخلی است، باید در هنگام بتن‌ریزی دقت کافی صورت گیرد؛ زیرا جابجایی بلوک‌های یوبوت می‌تواند باعث کاهش ایمنی و ظرفیت باربری سقف شود. استفاده از سیستم یوبوت موجب کاهش قابل توجه وزن مرده سقف می‌شود که این موضوع باعث کاهش نیروهای زلزله‌ای وارد بر سازه خواهد شد.

در سقف یوبوت، تیرهای درون دال به‌صورت متعامد قرار می‌گیرند و بار را در دو جهت منتقل می‌کنند. این ویژگی، همراه با سختی بالای دال، امکان پوشش دهانه‌های بزرگ را فراهم می‌کند. با این حال، اجرای این سیستم نیازمند نظارت دقیق و کنترل کیفی سخت‌گیرانه است.

مزایا

مانند هر نوع سقف و سیستم سازه‌ای، سقف یوبوت نیز دارای مزایای خاصی از لحاظ اجرایی، فنی، معماری و اقتصادی می‌باشد. به دلیل مجوف بودن و سبک‌سازی دال اجرا شده با این روش، سقف یوبوت مزایای زیادی به همراه دارد. از جمله می‌توان به امکان اجرای دهانه‌های بزرگ‌تر، افزایش تعداد طبقات و بهبود عملکرد سازه در برابر زلزله اشاره کرد. از دیگر مزایای این سیستم می‌توان موارد زیر را نام برد:

• کاهش ضخامت سقف: به دلیل عملکرد دو طرفه سقف و توزیع متوازن نیروها بین تکیه گاه ها، آویز تیر حذف شده و ضخامت سقف کاهش می یاید
• بهینه‌سازی فضای داخلی با کاهش تعداد و ابعاد ستون‌ها
• امکان جانمایی نامتقارن ستون‌ها
• بهبود عملکرد سازه‌ای در برابر زلزله
• کاهش عمق فونداسیون مورد نیاز
• امکان حذف تیر بین ستون‌ها و استفاده از تیر پنهان بدون آویز برای جای‌گذاری بهینه ستون‌ها و افزایش ارتفاع مفید و کاهش ضخامت سقف
• توزیع متقارن نیرو در بخش‌های مختلف سقف
• ایمنی بالا
• عایق بودن سقف از نظر صوت
• صرفه‌جویی و کاهش مصرف میلگرد و بتن
• تشکیل دال‌های سبک و کاهش ضخامت دال
• کاهش وزن کلی ساختمان
• امکان افزایش تعداد طبقات
• مقاومت در برابر آتش‌سوزی
• انعطاف‌پذیری در طراحی سازه با ایجاد دهانه‌های بزرگ و بدون ستون
• استحکام و مقاومت کافی
• عدم نیاز به سقف کاذب یا پوشاندن تیرها
• دارای ممان اینرسی بالا به دلیل وجود تیرهای متعامد

معایب

با وجود مزایای فراوان، سقف یوبوت معایبی هم دارد که بیشتر به حساسیت‌های اجرایی، هزینه اولیه و نگهداری مربوط می‌شود. این نکات باعث می‌شود به‌ویژه در پروژه‌های کوچک یا بدون مدیریت دقیق، استفاده از این سیستم با چالش‌هایی همراه باشد. از جمله معایب سقف یوبوت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هزینه اولیه بالا و نداشتن صرفه اقتصادی در پروژه‌های کوچک
• نیاز به دقت زیاد در اجرا و ویبره، در غیر این صورت کاهش استحکام و ایجاد عیوب ساختاری
• الزام به رعایت دقیق‌تر نکات ایمنی حین اجرا
• داشتن تاریخ انقضا برای بلوک‌های یوبوت که در صورت انقضا یا نگهداری طولانی بدون استفاده، دچار شکستگی، خردشدگی یا تغییر شکل می‌شوند
• نفوذ آسان بتن به داخل بلوک‌های ترک‌خورده یا آسیب‌دیده
• نگهداری دشوار به دلیل ظریف و آسیب‌پذیر بودن بلوک‌ها
• حساسیت اجرایی بالا که با کوچک‌ترین خطا می‌تواند منجر به مشکلات ساخت شود
• احتمال جابه‌جایی یا بلند شدن بلوک‌ها در صورت اتصال یا نصب نامناسب
• محدودیت دسترسی به بلوک‌های یوبوت در برخی مناطق
• احتمال ایجاد حفره یا فضای خالی بین قالب‌ها در صورت اجرای نادرست

کاربردها

سقف یوبوت در پروژه‌هایی که نیاز به دهانه‌های بزرگ و وسیع دارند، سازه‌هایی با تعداد طبقات زیاد، و همچنین در پروژه‌هایی که امکان اجرای فونداسیون‌های سنگین و عظیم وجود ندارد، کاربرد فراوانی دارد.

این سیستم در انواع ساختمان‌های مسکونی، تجاری، درمانی، آموزشی، صنعتی و مراکز عمومی مانند پارکینگ‌ها و سالن‌های کنفرانس کاربرد دارد.

همچنین، سقف یوبوت در مناطقی که زلزله‌خیز هستند، ساختمان‌های مرتفع و مناطقی با فونداسیون گسترده و ظرفیت باربری کم نیز گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود.

اجزا تشکیل دهنده یوبوت

بلوک یوبوت از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش ویژه‌ای در عملکرد و اجرای سقف دارند:

• بدنه اصلی: بخش مکعبی و توخالی که بخش عمده حجم یوبوت را تشکیل می‌دهد و باعث کاهش وزن سقف و مصرف بتن می‌شود.
• پایه یوبوت: پایه‌های کوچکی در زیر بدنه هستند که باعث می‌شوند یوبوت از کف قالب فاصله بگیرد و بتن بتواند به‌راحتی در زیر آن جریان یابد.
• اسپیسر یا فاصله‌گذار کناری: برخی بلوک‌ها دارای زائده‌ها یا شاخک‌هایی در اطراف خود هستند که نقش اسپیسر را دارند و کمک می‌کنند تا هنگام چیدمان، فاصله یکنواخت بین بلوک‌ها حفظ شود و بتن‌ریزی به‌درستی انجام گیرد.
• پل (Bridge): قطعه‌ای جداگانه که برای متصل و ثابت نگه‌داشتن چند بلوک نسبت به یکدیگر استفاده می‌شود. این قطعه به‌ویژه در پروژه‌هایی با یوبوت دوبل یا مواردی که نیاز به شبکه‌ای کاملاً منظم دارند کاربرد دارد.
• درپوش: در برخی مدل‌های یوبوت، برای جلوگیری از نفوذ بتن به داخل بلوک، درپوشی روی دهانه آن قرار می‌گیرد تا یوبوت کاملاً بسته باقی بماند و عملکرد توخالی خود را حفظ کند.

اجرا سقف یوبوت

مراحل اجرای سقف یوبوت به صورت زیر انجام می‌شود:

1. قالب‌بندی سقف: ابتدا قالب بتن زیر سقف، مشابه دال تخت انجام می‌شود تا بستر لازم برای اجرای سقف فراهم گردد.
2. اجرای شبکه آرماتور تحتانی: شبکه‌ای از میلگردهای عمود بر هم در پایین دال بسته می‌شود. در صورت نیاز، آرماتورهای تقویتی نیز در این مرحله به کار می‌رود.
3. چیدمان بلوک‌های یوبوت: بلوک‌های یوبوت طبق نقشه‌های اجرایی در محل خود قرار داده می‌شوند. این کار باید با دقت انجام شود تا جابه‌جایی در زمان بتن‌ریزی رخ ندهد.
4. اجرای شبکه آرماتور فوقانی: آرماتورهای بالایی به‌صورت شبکه متعامد بر روی بلوک‌ها چیده می‌شوند. در صورت لزوم، آرماتورهای تقویتی خمشی و برشی نیز در این مرحله نصب می‌گردند.
5. بتن‌ریزی: بتن‌ریزی در دو لایه انجام می‌شود تا اطراف و زیر بلوک‌ها به‌خوبی پر شود و تراکم کافی حاصل گردد. ویبره زدن صحیح در این مرحله بسیار مهم است.
6. قالب‌برداری: پس از کسب مقاومت لازم بتن و فرا‌رسیدن زمان قالب برداری، قالب‌ها برداشته می‌شود.

الزامات

• حداقل یک میلگرد باید بین بلوک‌های یوبوت قرار گیرد تا پیوستگی سازه‌ای حفظ شود.
• فاصله‌ی مناسب بین میلگردهای شبکه آرماتور (هم در جهت طولی و هم عرضی) معمولاً حدود ۲۰ سانتی‌متر از محور تا محور میلگردها در نظر گرفته می‌شود، مگر آنکه بر اساس محاسبات سازه‌ای مقدار دیگری توسط مهندس طراح مشخص شده باشد.
• بتن‌ریزی معمولا در دو مرحله انجام می شود:مرحله اول  بتن همراه با روان‌کننده‌ها اجرا می‌شود تا بتن به خوبی در زیر یوبوت‌ها و بین بلوک‌ها جاری شود. ضخامت این لایه معمولاً ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است. مرحله دوم باید قبل از گیرش لایه اول انجام شود تا یکپارچگی دال تضمین گردد.
• استفاده از اسپیسر مناسب برای قرار دادن شبکه آرماتور الزامی است تا فاصله استاندارد میلگردها با قالب کف سقف رعایت شود و از خوردگی در آینده جلوگیری گردد.
• برای اتصال شبکه میلگرد بالایی و پایینی و همچنین ثابت نگه داشتن بلوک‌ها از میلگرد سنجاقی استفاده می‌شود.
• در زمان بتن‌ریزی هر سقف، لازم است از جک‌ سقفی در طبقات پایین برای شمع‌بندی و تحمل وزن تازه بتن‌ریزی‌شده استفاده شود.
• در حین بتن‌ریزی باید از هرگونه ضربه یا لرزش غیرضروری به سقف جلوگیری شود تا از جابه‌جایی بلوک‌ها و ایجاد حفره در بتن ممانعت گردد.
• به دلیل شکل مکعبی و گوشه‌دار قالب‌ها، در محل اتصال دال تحتانی و تیرک‌های بین یوبوت‌ها، تغییر مقطع ناگهانی رخ می‌دهد که منجر به تمرکز تنش موضعی می‌شود. این امر باید در طراحی و جزئیات آرماتورگذاری به‌طور ویژه مورد توجه قرار گیرد.

انواع یوبوت

بلوک‌های یوبوت به طور کلی در ۴ دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• قالب یوبوت تک
• قالب یوبوت دوبل
• قالب یوبوت اصلاح شده
• قالب یوبوت پلی استایرن

در این قسمت به بررسی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

یوبوت تک

اولین نوع بلوک یوبوت است که در اجرای سقف‌ها استفاده شد. این بلوک، قطعه‌ای مکعبی توخالی و منفرد است که در یک لایه سقف قرار می‌گیرد و برای دهانه‌های متوسط مناسب است. این بلوک‌ها دارای بندهایی در اطراف خود هستند که علاوه بر تعیین فاصله بین قالب‌ها، از جابه‌جایی یوبوت‌ها هنگام بتن‌ریزی جلوگیری می‌کنند.

از مزایای یوبوت تک می‌توان به هزینه کمتر، سرعت اجرای بالاتر و حمل و نقل آسان‌تر اشاره کرد. با این حال، احتمال نفوذ بتن به داخل بلوک در این نوع وجود دارد.

یوبوت دوبل

یوبوت دوبل از ترکیب دو قالب یوبوت و به‌صورت کاملاً بسته ساخته می شود تا مانع نفوذ بتن به داخل بلوک شوند. این نوع یوبوت برای اجرای سقف در دهانه‌های بزرگ، دال‌های ضخیم و سازه‌هایی که نیاز به استحکام بیشتری دارند استفاده می‌شود.

یوبوت اصلاح شده

این نوع یوبوت با طراحی بهینه‌ و اصلاح ابعاد و شکل هندسی بلوک و به روش بادی ساخته می‌شود تا مشکل سختی عبور بتن بین در زیر و بین قالب‌ها که در یوبوت تک و دوبل وجود داشت، برطرف شود. البته در این سیستم مصرف بتن کمی بیشتر شده و وزن سقف افزایش می‌یابد، اما هزینه اجرای آن معمولاً کمتر است.

یوبوت پلی استایرن

اگرچه اغلب قالب‌های یوبوت از جنس پلی‌پروپیلن تولید می‌شوند، اما در برخی موارد از پلی‌استایرن نیز برای ساخت قالب استفاده می‌شود. این نوع قالب سبک‌تر بوده و معمولاً به صورت توپر ساخته می‌شود تا دوام بیشتری داشته باشد. از معایب آن می‌توان به تغییر شکل و خطر انفجار در برابر حرارت‌های بالا اشاره کرد.

ضخامت سقف یوبوت

ضخامت سقف یوبوت به ارتفاع بلوک‌های یوبوت بستگی دارد که این ارتفاع با توجه به دهانه‌های مورد نظر، نیازهای اجرایی و میزان استحکام لازم برای سازه تعیین می‌شود. بلوک‌های یوبوت معمولاً در ارتفاع‌های مختلفی بین ۱۰ تا ۵۰ سانتی‌متر تولید می‌شوند. به همین دلیل، ضخامت کلی سقف یوبوت نیز بسته به نوع و ارتفاع بلوک‌ها و ابعاد دهانه‌ها، معمولاً بین ۳۰ تا بیش از ۶۰ سانتی‌متر متغیر است

تفاوت کوبیاکس و وافل با یوبوت

هر دو سیستم کوبیاکس و یوبوت از نوع دال‌های مجوف هستند، اما تفاوت اصلی آنها در شکل بلوک‌هاست؛ بلوک‌های یوبوت به شکل مکعبی و بلوک‌های کوبیاکس به صورت کروی طراحی شده‌اند. هر دو معمولاً از جنس پلی‌پروپیلن ساخته می‌شوند. از نظر اجرایی، سقف یوبوت معمولاً برای دهانه‌های بزرگ‌تر مناسب‌تر از کوبیاکس است.

در سیستم وافل، قالب‌های وافل ماندگار نیستند و پس از اجرا قابل جداسازی و استفاده مجدد هستند، اما در سقف‌های کوبیاکس و یوبوت، بلوک‌های توخالی در هسته مرکزی دال مسلح قرار می‌گیرند و بلوک‌ها به صورت ماندگار داخل بتن مدفون می‌شوند. همچنین، سطح زیرین سقف وافل به صورت شبکه‌ای و با طرح قالب‌های برآمده است، در حالی که سقف‌های یوبوت و کوبیاکس سطح زیرین صاف و تخت دارند. از نظر عملکرد حرارتی و صوتی، سقف‌های یوبوت و کوبیاکس عملکرد بهتری نسبت به سقف وافل ارائه می‌دهند.