یوغ قالب بندی چیست؟ کاربرد آن کدام است؟

یوغ در لغت به چه معناست؟

یوغ در لغت به معنای چیزی است که بر دوش چهارپایان می بستند و شامل یک قسمت U شکل می باشد که نیرو را از شانه های حیوان برای کاربرد مورد نظر منتقل میکند. همچنین در لغت نامه دهخدا یکی از معانی که برای یوغ نوشته شده است، لغت جفت می باشد. واژه یوغ از ریشه ی یک کلمه هندو می باشد که از آن درانگلیسی کلمات  yoke  و yoga  و join  مشتق شده اند و معنای باهم متصل شدن و بسته شدن نیز می دهد. امروزه از واژه ی یوغ در قالب بندی به عنوان یکی از اتصالاتی که در دقت و کیفیت اجرا قالب بندی و بتن ریزی بسیار تاثیرگذار است، استفاده می شود.

یوغ قالب بندی چیست؟

یوغ (به انگلیسی yoke) ابزاری است که برای نگهداری و قرار گرفتن صحیح قالب بتن استفاده می شود. این قطعات می توانند از چوب یا فولاد ساخته شوند که با توجه به نوع قالب و کاربرد از آن استفاده می شود. یوغ قالب بندی برای ستون هایی که مقاطع و ارتفاع زیادی دارند استفاده می شود تا پایداری ستون هنگام بتن ریزی تامین گردد. یوغ ها سبب عمود نگه داشتن قالب های وجوه ستون نسبت به یکدیگر می شوند. به یوغ ها در قالب بندی قید قالب یا قید گونیا نیز می گویند.

مطابق تفسیری در آبا (مخفف آیین نامه بتن ایران) یوغ به این صورت تعریف می شود: « قالب بندی ستون مانند قالب دیوار است، فقط پشت بندهای قائم و افقی با یوغ (کلاف) یا گیره جایگزین می شوند. به عبارت دیگر قالب های ستون به کمک طوق های فلزی یا چوبی نگهداری می شوند. طوق های چوبی (یوغ) و طوق های فلزی (گیره) نامیده می شوند.» ( آیین نامه بتن ایران( آبا ) ت ۹-۳-۵ )

در مقررات ملی ساختمان راجع به سیستم سازه ای قالب ستون آمده است که در این نوع قالب ها، فشار رانشی بتن تازه بر صفحه رویه قالب وارد می آید. این نیروها به پشت بندهای قالب منتقل می شوند. نیروهای ناشی از رانش بتن تازه موجب ایجاد نیروی کششی در یوغ ها میگردد. (مقررات ملی ساختمان مبحث ۹ (۹-۱۲-۱-۱۳-۳))

انواع یوغ قالب بندی

قیدهای قالب که دقیقا به صورت گونیا ساخته می شوند، برای عمود نگه داشتن سطوح ستون نسبت به یکدیگر کاربرد دارد و در دو نوع لوله ای (تهیه شده با لوله) و ناودانی (تهیه شده با ناودانی یا سولجر) تولید می گردد.

یوغ لوله ای یا لوله گونیا از دو لوله به طول ۱ متر و قطر ۵ سانتی متر و ضخامت ۲.۵ تا ۳ میلی متر تشکیل می شود که به صورت فارسی بر (برش با زاویه ۴۵ درجه) بریده می شود و به صورت عمود بر هم جوش می خورد. این یوغ ها در نهایت با استفاده از گیره شاخ بزی متوسط به قالب بتن متصل می شود.

همچنین می توان از دو سولجر یا ناودانی برای فیکس کردن دو وجه ستون استفاده کرد و آنها را به وسیله ی tie yoke  یا دیگر اتصالات مهار کرد. برای اتصال این نوع یوغ ها به قالب از گیره بلند استفاده می شود.

در قالب بندی چوبی یوغ ها معمولا تخته هایی چوبی هستند که به صورت افقی، پشت بند قالب ها قرار می گیرند.

کاربرد یوغ قالب بندی

هنگامی که در پروژه ستون هایی با ابعاد بزرگ داریم از یوغ استفاده می کنیم. در واقع یوغ قالب بندی برای ستون هایی با سطح مقطع بیشتر از ۵۵ سانتی متر (یا به طور محافظ کارانه بیش از نیم متر) و ارتفاع بیشتر از سه متر استفاده می شود. به عبارتی هنگامی که ستون هایی داریم که هر وجه آن با بیشتر از یک قالب مدولار قالب بندی می شود با استفاده از یوغ، قالب های سطوح مجاور ستون به یکدیگر بسته می شوند. با این کار قالب ها در یک امتداد قرار می گیرد. همچنین زاویه قائمه گوشه ستون حفظ می شود.

همچنین در قالب های لغزان و بالارونده یوغ ها، کمرکشها را در فواصل منظم حمایت کرده و نیروهای حرکت دهنده قالب را از جک ها به کمرکش ها منتقل میکنند تا در مقابل نیروی جانبی بتن تازه مقاومت داشته باشند. (آیین نامه بتن ایران(آبا)ت ۹-۵)

تعداد یوغ مورد نیاز در یک پروژه

تعداد یوغی که برای هر ستون نیاز است بستگی به ابعاد ستون و نوع بتن ریزی دارد و ممکن است قیدها در فواصل مساوی یا متناسب با فشار بتن ریزی توزیع شوند اما به طور معمول دو تا چهار عدد آن برای قالب بندی و بتن ریزی یک ستون کافی می باشد. مطابق (آیین نامه بتن ایران(آبا) ت۹-۳-۵) «فواصل یوغ ها یا گیره ها بر حسب فشار تغییر می کنند، بیشترین فشار در قسمت پائینی قالب است.»

مزایا و علت استفاده از یوغ قالب بندی

• کنترل گونیا بودن ابعادی و قطری سطع مقطع ستون : به این معنا که هنگام بتن ریزی قالب ها دچار تغییر زاویه نشوند و زاویه قائمه گوشه ها حفظ شود. همچنین مقطع مربع یا مستطیل ستون به حالت متوازی الاضلاع تغییر شکل ندهد.
• پشت بند بابت مقاومت در برابر بار جانبی بتن : هنگام بتن ریزی و بعد از آن، بتن یک نیروی جانبی به قالب های اطراف وارد میکند که قید گونیا می تواند تا حد بسیار خوبی در برابر این نیرو مقاومت کند و در نقش پشت بند به پایداری سیستم سازه ای ستون کمک کند.
• ایجاد مقاومت و جلوگیری از بیرون زدگی قالب های مدولار در سطح بتن
• جلوگیری از پیچش ستون

روش استفاده از یوغ ها در پروژه

قبل از هر چیز باید یک براورد کلی از تعداد یوغ ها و محل قرار گیری آنها انجام داد و یوغ ها را تهیه و آماده سازی کرد. در ابتدا قالب های ستون که شامل قالب تخت مدولار و کنج قالب می باشد بسته می شود. بهتر است کنج و قالب مدولار هم ارتفاع نباشند تا بتن ریزی مطمئن تر، بدون پیچش و جداشدگی قالب انجام شود. سپس یوغ ها با فاصله مناسب دور قالب ستون قرار می گیرند و با گیره قالب بندی به قالب ها متصل می شوند. اگر فقط دو وجه ستون از یوغ استفاده شود هنگام اتصال باید سمت قید ها را به صورت یک در میان در جهت خلاف هم قرار داد.