براکت قالب بندی چیست؟ بررسی جامع انواع + کاربردها + مزایا

در حوزه قالب‌بندی بتن، کیفیت اجرای قالب‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در دوام، شکل ظاهری و عملکرد نهایی سازه دارد. یکی از اجزای مؤثر در این فرآیند، براکت قالب‌بندی است؛ قطعه‌ای پیش‌ساخته و عمدتاً فلزی که وظیفه پشتیبانی از قالب‌ها را بر عهده دارد و در تثبیت سیستم قالب‌بندی در ارتفاع نقش کلیدی ایفا می‌کند.

براکت قالب بندی چیست؟

براکت قالب بندی، قطعه‌ای فلزی مثلثی شکل است که از پروفیل یا لوله‌ ساخته می‌شود. این قطعه به‌صورت پیش‌ساخته و موقت برای نگهداری، تثبیت و پشتیبانی قالب‌های بتن در ارتفاع به کار می‌رود. این قطعه، یکی از تجهیزات مستحکم و ضروری قالب‌بندی در ارتفاع به شمار می‌آید و به‌عنوان تکیه‌گاهی موقت، پایداری مجموعه قالب‌ها را تضمین می‌کند. همچنین، امکان نصب سکوی بتن‌ریزی را فراهم می‌سازد .

در شرایطی که بتن‌ریزی در ارتفاع یا در چند مرحله انجام می‌شود، براکت‌ها نقش مهمی در ایمنی عملیات قالب‌بندی و بتن‌ریزی دارند. این قطعات پس از هر مرحله بتن‌ریزی باز می‌شود و مجدداً قابل استفاده هستند؛ همین ویژگی باعث صرفه‌جویی اقتصادی در پروژه‌های اجرایی می‌شود

براکت قالب بندی برای اجرای سازه‌های بتنی عمودی یا شیب‌دار بسیار کاربرد دارد. این قطعه به دیوار و قالب‌ بتن متصل شده و با پیشرفت بتن‌ریزی، به‌صورت مرحله‌ای به سمت بالا منتقل می‌شود. در سیستم‌های قالب‌بندی بالارونده و لغزنده نیز، براکت یکی از اجزای کلیدی محسوب می‌شود.

علاوه بر این، براکت‌ قالب بندی با ایجاد اتصال محکم بین قالب و سازه اصلی، موجب پایداری، حفظ موقعیت قالب‌ها و جلوگیری از جابه‌جایی ناخواسته آن‌ها می‌شوند. همچنین توانایی تحمل بارهای سنگین نیز آن‌ها را برای شرایط سخت کاری، به گزینه‌ای ایمن و قابل اعتماد تبدیل کرده است.

انواع براکت

براکت‌ها به‌طور کلی بر اساس معیارهای مختلف از جمله نوع سیستم قالب‌بندی و نوع مقطع، دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه، به بررسی انواع براکت‌ها بر اساس این دسته‌بندی‌ها می‌پردازیم.

براکت‌ قالب از نظر نوع مقطع در دو دسته زیر قرار میگیرد:

• براکت لوله‌ای: این براکت‌ها از لوله‌های فولادی ساخته می‌شوند و معمولاً در پروژه‌های کوچک‌تر و سبک‌تر کاربرد دارند و برای پروژه‌های با بارگذاری کمتر مناسب هستند.
• براکت پروفیلی: این نوع براکت‌ها از پروفیل‌های فولادی مانند قوطی، نبشی یا ناودانی ساخته می‌شوند. براکت‌های پروفیلی برای پروژه‌های سنگین‌تر و پیچیده‌تر طراحی شده‌اند و مقاومت بیشتری در برابر بارهای سنگین دارند. این نوع براکت‌ها در پروژه‌هایی که نیاز به پشتیبانی بیشتر دارند، محبوب‌تر هستند.

براکت‌ها به‌طور خاص برای پشتیبانی قالب‌ها در انواع مختلف سازه‌ها طراحی می‌شوند. بسته به نیاز و بر اساس نوع عضو سازه ای، براکت‌ها می‌توانند برای قالب‌بندی یک‌طرفه یا قالب‌بندی دوطرفه به کار روند.

• براکت قالب بندی یک‌طرفه: این براکت‌ها برای پشتیبانی از قالب‌ها در یک سمت دیوار یا سازه استفاده می‌شوند. این نوع براکت‌ها معمولاً در دیوارهای یک‌طرفه یا سازه‌هایی که فقط از یک سمت نیاز به قالب‌بندی دارند، کاربرد دارند.
• براکت قالب بندی دوطرفه: برای پشتیبانی از قالب‌ها در دو سمت سازه طراحی شده‌اند. این نوع براکت‌ها در پروژه‌هایی که نیاز به قالب‌بندی دوطرفه دارند، مانند دیوارهای برشی استفاده می‌شود.

براکت‌ها از اجزای جدایی‌ناپذیر در سیستم‌های قالب بندی بالارونده و لغزنده هستند. این سیستم‌ها به‌ویژه برای پروژه‌های بلندمرتبه و سازه‌های پیچیده استفاده می‌شوند. بسته به نوع سیستم قالب‌بندی، براکت‌ها به دو نوع زیر قابل دسته بندی است:

• براکت در سیستم قالب‌بندی بالارونده: در این سیستم، پس از هر مرحله بتن‌ریزی، براکت‌ها همراه با سایر اعضای قالب از سازه جدا و توسط جرثقیل به سمت بالاتر منتقل می‌شود.
• براکت در سیستم قالب‌بندی لغزنده: در این سیستم، براکت‌ها و قالب‌ها به‌صورت پیوسته و با استفاده از مکانیزم‌های هیدرولیکی به سمت بالا حرکت می‌کنند. به براکت‌هایی که در سیستم قالب‌بندی لغزنده به کار می‌روند، براکت خودبالارونده گفته می‌شود؛ این نوع براکت‌ها به‌طور خودکار و با استفاده از مکانیزم هیدرولیکی به سمت بالا حرکت می‌کنند و نیازی به جرثقیل ندارند.

انواع دیگری از براکت ها شامل موارد زیر است:

• براکت گوشه
• براکت قابل تنظیم
• براکت قاب بندی

کاربرد براکت قالب بندی

براکت قالب بندی یکی از اجزای کلیدی در فرآیند قالب‌بندی و اجرای سازه‌های بتنی مرتفع به شمار می‌رود. این قطعه پیش‌ساخته با ایجاد تکیه‌گاهی موقت برای قالب‌ها، نقش مؤثری در تثبیت قالب‌ها، تأمین ایمنی و تسهیل عملیات بتن‌ریزی در انواع پروژه‌های ساختمانی ایفا می‌کند. از جمله مهم‌ترین کاربردهای براکت قالب‌بندی در ساختمان‌سازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده در پروژه‌هایی با ارتفاع زیاد، مانند برج‌ها، دیوارهای بلند، مخازن و سدها
• عضوی مهم در قالب‌بندی با سیستم قالب لارج‌پنل
• کاربرد در قالب بندی سازه‌های با دیوار برشی
• عضو اصلی در سیستم‌های قالب‌بندی بالارونده و لغزنده
• تحمل وزن قالب‌های بتنی و پایداری مجموعه قالب در هنگام بتن‌ریزی
• کمک به شاقول نگه‌داشتن قالب‌ها و تأمین تراز عمودی
• استفاده به‌عنوان تکیه‌گاه برای داربست‌های آویز، نردبان و جان‌پناه
• ایجاد مکان مناسب جهت نصب سکوی عملیات بتن‌ریزی در ارتفاع
• کاربرد در اجرای پل‌ها و سازه‌های خاص و پیچیده
• تأمین فضای ایمن برای کارگران در حین کار در ارتفاع
• مناسب برای پروژه‌هایی که نیاز به انتقال قالب به‌صورت مرحله‌ای دارند

اجزا و متعلقات

برای درک بهتر عملکرد براکت قالب بندی، خوب است بدانید که این تجهیز شامل اجزای (اصلی) و اجزای سیستم قفل و اتصال می باشد. در ادامه به بررسی هر دو دسته می‌پردازیم.

اجزا اصلی و متعلقات براکت

• بدنه: بخش اصلی و باربر سیستم است که معمولاً به صورت مثلثی یا L شکل طراحی می‌شود. این قطعه از مقاطع فولادی مانند لوله یا پروفیل (قوطی، نبشی یا ناودانی) ساخته می‌شود. اتصال اجزای آن به یکدیگر غالباً با جوش CO2 انجام می‌گیرد که مقاومت و دوام بالایی فراهم می‌کند.
• بازو افقی یا محل نشیمن قالب: قسمت فوقانی براکت که قالب روی آن قرار میگیرد و بار قالب را به بدنه براکت منتقل می کند
• بازوی مورب یا مهاربند قطری: این عضو برای پایداری بیشتر طراحی شده است و انتقال بهینه نیرو و جلوگیری از واژگونی را بر عهده دارد.
• صفحه اتصال به دیوار
• پلتفرم سکوی بتن ریزی

اجزا سیستم اتصال و قفل

• پیچ درونی: این پیچ برای اتصال ابتدایی بدنه براکت به دیوار بتنی یا سیستم قالب‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقش آن تثبیت موقعیت اولیه براکت روی سازه است.
• مخروطی: قطعه‌ای مخروطی‌شکل است که پس از نصب پیچ درونی در دیوار، در جای خود اجرا می شود و بستری برای قرارگیری بادامک و پیچ بیرونی فراهم می‌کند. این عضو نقشی کلیدی در قفل شدن مطمئن براکت دارد.
• بادامک: قطعه‌ای مکانیکی است که بین مخروطی و پیچ بیرونی قرار می‌گیرد. با چرخاندن بادامک، فشار فزاینده‌ای ایجاد می‌شود که موجب قفل‌شدن دقیق و ایمن براکت به سازه می‌گردد.
• پیچ بیرونی: این پیچ علاوه‌بر اتصال نهایی مخروطی و بادامک به بدنه براکت، وظیفه‌ی مهار کلی سیستم و انتقال نیرو به دیوار را بر عهده دارد. در واقع، نقش اصلی آن تأمین استحکام و مقاوم‌سازی اتصال براکت است.

مشخصات و ابعاد

براکت‌های فلزی بتن ریزی معمولاً از فولاد یا آلومینیوم ساخته می‌شوند. وزن آن‌ها بسته به جنس متریال و ابعاد متغیر است. این قطعات در سایزهای مختلف تولید می‌شوند تا با نیازهای متنوع پروژه‌های اجرایی مطابقت داشته باشند. ابعاد استاندارد براکت‌ها معمولاً ۹۰×۱۲۰، ۱۰۰×۱۲۰، ۱۲۰×۱۲۰ و ۱۲۰×۱۶۰ (سانتی متر) می باشد. انتخاب ابعاد مناسب، بر اساس نوع قالب، بارگذاری، ارتفاع سازه و شرایط پروژه انجام می‌شود.

مزایا

براکت ها با فراهم کردن تکیه گاهی مطمعن برای قالب ها، هم ایمنی کارگاه را افزایش می دهند و هم دقت و سرعت اجرا را بهبود می بخشند. مهم ترین مزایا براکت در ساختمان عبارتند از:

• تثبیت و تأمین پایداری قالب‌ها در ارتفاع
• شاقول‌کردن دقیق قالب‌های بتن
• تسهیل فرآیند بتن‌ریزی به‌خصوص در سازه‌های بلندمرتبه
• قابلیت ایجاد سکوی کار ایمن برای بتن‌ریزی و فعالیت‌های اجرایی
• مقاومت بالا در برابر بارهای ثقلی و جانبی
• امکان استفاده در انواع سیستم‌های قالب‌بندی از جمله قالب‌ لغزنده و بالارونده
• انعطاف پذیری برای اجرای سازه های پیچیده
• توجیه اقتصادی بالا به‌ویژه در پروژه‌های مرتفع
• قابلیت باز و بست سریع و استفاده مجدد در هر مرحله بتن‌ریزی
• صرفه‌جویی اقتصادی از طریق قابلیت استفاده مجدد
• مناسب برای تکرارپذیری در پروژه‌های مختلف
• انتقال مؤثر نیروها از قالب به سازه
• فراهم‌سازی مسیر رفت‌وآمد ایمن برای پرسنل اجرایی
• عملکرد به‌عنوان یک نگهدارنده موقت، مستحکم و قابل اطمینان

نحوه اجرا براکت قالب بندی

جهت بهره وری موثر و استفاده صحیح از براکت قالب بندی ، رعایت مراحل مشخص در فرایند نصب و استفاده ضروری است. مراحل نصب براکت بتن ریزی به صورت زیر است:

ابتدا محل دقیق نصب هر براکت مشخص و جانمایی می‌شود. انکر بولت‌ها یا پیچ‌های مدفون از پیش در بتن تعبیه شده و یا در صورت نیاز پس از سوراخ‌کاری در محل مناسب نصب می‌گردند. این بولت‌ها پایه‌ی اصلی اتصال براکت به سازه هستند. پیچ درونی به همراه قطعه مخروطی در محل اتصال قرار گرفته و بدنه بر روی آن نصب می‌شود. با قرار دادن بادامک و محکم کردن پیچ بیرونی، کل سیستم مهار و تثبیت می‌شود.

پس از نصب و اطمینان از شاقولی و تراز بودن براکت‌ها، قالب‌های بتنی و سایر اجزای مکمل نظیر سکوی بتن‌ریزی، و در صورت نیاز داربست‌های جانبی، جان‌پناه‌ها و تخته زیرپایی بر روی سیستم نصب می‌شوند. در ادامه عملیات بتن‌ریزی انجام شده و بعد از طی مدت زمان لازم برای بازکردن قالب بتن و رسیدن مقاومت بتن به حد قابل قبول، براکت‌ها به همراه قالب‌ها از سازه جدا شده و برای مرحله‌ی بعدی بتن‌ریزی در تراز بالاتر، مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که در طول فرآیند بتن‌ریزی، باید به‌طور مداوم سیستم براکت‌ها از نظر ایمنی، تراز بودن و عملکرد صحیح کنترل و بازبینی شود.

عملکرد براکت بتن ریزی

عملکرد براکت در قالب بندی، به‌ویژه در پروژه‌های بلندمرتبه و پیچیده، بسیار حائز اهمیت است. این سیستم نقش مؤثری در تحمل بارهای ثقلی، مقابله با فشارهای جانبی و انتقال ایمن نیروها ایفا می‌کند.