راهکارهای موثر برای کاهش هزینه قالب بندی و صرفه جویی در زمان پروژه کدام است؟

قالب‌بندی در سازه‌های بتن‌آرمه یکی از اصلی‌ترین مراحل اجرای سازه محسوب می‌شود که به‌صورت مستقیم بر کیفیت نهایی بتن و هزینه اجرای پروژه تأثیر دارد. به همین دلیل، مدیریت صحیح و بهینه‌سازی فرآیند قالب‌بندی بتن می‌تواند نقش مهمی در کاهش هزینه قالب بندی و ارتقای کیفیت سازه داشته باشد. هرگونه خطا یا بی‌دقتی در عملیات قالب‌بندی، ممکن است منجر به افزایش هزینه‌های اجرایی، دوباره‌کاری و تأخیر در پروژه شود.

اهمیت هزینه قالب بندی در پروژه

قالب‌بندی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اجرای سازه‌های بتنی است که به‌طور مستقیم بر کیفیت نهایی سازه تأثیر می‌گذارد و همچنین در زمان‌بندی و هزینه‌های پروژه نقش بسزایی دارد. قالب‌ها انواع مختلفی دارند و وظیفه‌ی آن‌ها نگهداری بتن تازه و شکل دادن به آن تا زمان کسب مقاومت مورد نیاز است. از آن‌جایی که قالب باید وزن بتن و حتی آرماتورها را تحمل کند، لازم است از مقاومت و پایداری بالایی برخوردار باشد. در میان انواع قالب‌ها، قالب فلزی بتن به‌دلیل دوام زیاد، مقاومت بالا و امکان استفاده‌ی چندباره، یکی از بهترین و اقتصادی‌ترین گزینه‌ها برای اجرای سازه‌ها محسوب می‌شود.

در حال حاضر، با افزایش هزینه‌های متریال و مواد اولیه، ساخت قالب و متعلقات آن به یکی از بخش‌های پرهزینه‌ی پروژه‌های عمرانی تبدیل شده است. با این حال، راهکارهای متعددی وجود دارد که با به‌کارگیری آن‌ها می‌توان هزینه‌های قالب‌بندی را کاهش داد و به بهره‌وری بالاتر در اجرای سازه دست یافت.

هزینه قالب بندی شامل چه بخش هایی است؟

هزینه قالب‌بندی بتن در یک پروژه شامل بخش‌های مختلفی است. تمرکز و مدیریت صحیح هر بخش می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر هزینه نهایی اجرای سازه داشته باشد. در ادامه به مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر هزینه قالب‌بندی اشاره می‌کنیم:

1. هزینه خرید قالب‌: بسته به نوع و جنس متریال مورد استفاده (چوبی، فلزی، پلاستیکی و…) متفاوت است. انتخاب قالب بتن مناسب باید بر اساس پروژه، تعداد دفعات استفاده مجدد و شرایط اجرایی انجام شود. در صورتی که از قالب‌های فلزی یا مدولار استفاده شود، با توجه به دوام بالا و قابلیت تکرارپذیری، هزینه اولیه آن در بلندمدت از نظر اقتصادی کاملاً توجیه‌پذیر خواهد بود.
2. هزینه نصب و باز کردن قالب (دستمزد نیروی انسانی): نصب و جداسازی قالب‌ها نیاز به نیروی کار ماهر و آشنا با سیستم قالب‌بندی بتن دارد. استفاده از نیروی متخصص باعث کاهش خطا، افزایش سرعت اجرا و در نتیجه کاهش هزینه‌های غیرمستقیم پروژه می‌شود.
3. . هزینه حمل‌ونقل و انبارداری: انتقال قالب‌ها از کارخانه یا محل نگهداری به محل اجرای پروژه بخش دیگری از هزینه قالب‌بندی را تشکیل می‌دهد. در پروژه‌های بزرگ، برنامه‌ریزی مناسب برای حمل‌ونقل و استفاده مجدد از قالب‌ها در فازهای مختلف پروژه می‌تواند از افزایش این هزینه جلوگیری کند.
4. هزینه تعمیر و نگهداری قالب‌: قالب‌های فلزی و مدولار معمولاً قابلیت تعمیر و بازسازی دارند. تعمیر به‌موقع قالب‌ها از استهلاک زودرس جلوگیری کرده و طول عمر مفید آن‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین، نگهداری مناسب قالب‌ها در انبار و محافظت از آن‌ها در برابر رطوبت و خوردگی، هزینه‌های آینده پروژه را کاهش می‌دهد.

میانگین هزینه قالب‌بندی در پروژه‌های بتنی

به طور کلی، حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد از کل هزینه اجرای سازه بتنی به عملیات قالب‌بندی اختصاص می‌یابد. این عدد بسته به نوع پروژه، نوع قالب و میزان تکرار استفاده از آن‌ها و همچنین پیچیدگی طراحی سازه متغیر است.
این موضوع نشان می‌دهد که قالب‌بندی یکی از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین مراحل اجرای سازه‌های بتن‌آرمه محسوب می‌شود. بدیهی است که مدیریت صحیح هزینه‌های قالب‌بندی بتن می‌تواند نقش بسیار مؤثری در کاهش هزینه‌های کلی پروژه و افزایش بهره‌وری اقتصادی داشته باشد. در ادامه، راهکارهایی عملی برای بهینه‌سازی و کاهش هزینه‌ قالب‌بندی بتن ارائه می‌شود.

عوامل موثر در کاهش هزینه های قالب بندی

برای کاهش هزینه‌ قالب‌بندی بتن، دو عامل کلیدی یعنی طراحی مهندسی مناسب و کنترل مؤثر در مراحل اجرای پروژه نقش اساسی دارند. با این حال، باید توجه داشت که در فرآیند کاهش هزینه‌ها، نباید کیفیت قالب‌بندی و ایمنی سازه فدای صرفه‌جویی مالی شود.

رعایت اصول فنی در طراحی و اجرای قالب‌ها می‌تواند علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، باعث افزایش کیفیت سطح بتن و کاهش دوباره‌کاری‌ها شود. در ادامه، مجموعه‌ای از راهکارهای فنی و اجرایی برای کاهش چشمگیر هزینه‌های قالب‌بندی ارائه شده است.

۱. انتخاب نوع قالب بتن مناسب

یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش هزینه قالب‌بندی بتن، انتخاب درست نوع قالب متناسب با شرایط پروژه است. قالب‌های بتن در انواع مختلفی مانند قالب چوبی، قالب پلاستیکی، قالب فلزی و قالب عایق ماندگار (ICF) تولید می‌شوند. هرکدام از این  انواع قالب، مزایا، محدودیت‌ها و هزینه‌های متفاوتی دارند. به عنوان مثال، قالب‌های چوبی برای پروژه‌های کوچک و موقت مقرون‌به‌صرفه‌ترند. در حالی که قالب‌های فلزی یا مدولار به دلیل دوام بالا و قابلیت استفاده مجدد، برای پروژه‌های بزرگ و تکراری از نظر اقتصادی انتخاب بهینه‌تری محسوب می‌شوند. بنابراین، انتخاب قالب بتن مناسب با توجه به نوع سازه، بودجه و تعداد دفعات استفاده مجدد، تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش هزینه‌های کلی پروژه دارد.

۲. بهینه‌سازی طراحی سازه برای کاهش هزینه قالب‌بندی

یکی از مؤثرترین و بنیادی‌ترین راهکارها برای کاهش هزینه قالب‌بندی بتن، بهینه‌سازی طراحی سازه در مراحل ابتدایی پروژه است. منظور از این کار، تیپ‌سازی المان‌های سازه‌ای مانند تیرها، ستون‌ها و دیوارها است؛ به این معنا که ابعاد، جزئیات و شکل هندسی آن‌ها تا حد امکان یکسان و تکراری طراحی شوند. با این روش، می‌توان با استفاده از یک یا دو نوع قالب استاندارد کل سازه را قالب‌بندی کرد. با استانداردسازی ابعاد المان‌ها می‌توان قالب‌ها را در چندین پروژه مختلف به‌طور مجدد استفاده کرد. بهینه‌سازی طراحی سازه می‌تواند هزینه‌های قالب‌بندی را تا ۲۰ درصد کاهش دهد. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین راهکارهای صرفه‌جویی اقتصادی در پروژه‌های بتنی است. حتی یک اصلاح جزئی در طراحی تیرها و ستون‌ها می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش هزینه‌ها داشته باشد. نکات کلیدی در طراحی سازه برای کاهش هزینه قالب‌بندی شامل کاهش تنوع مقاطع، ساده‌سازی ابعاد و حذف پیچیدگی‌های غیرضروری مانند گوشه‌ها و شکست‌های اضافی در مقاطع است. این اقدامات علاوه بر کاهش هزینه، سرعت نصب قالب و دقت اجرای سازه را نیز افزایش می‌دهند. در طراحی سازه معمولاً چند نقشه پیشنهادی ارائه می‌شود و با انتخاب نقشه‌ای که تعداد بیشتری المان تیپ داشته باشد، می‌توان هزینه قالب‌بندی را به شکل قابل‌توجهی کاهش داد.

۳. یکسان گرفتن عمق تیر و تیرچه

در پروژه‌های بتنی، یکی از راهکارهای مؤثر برای کاهش هزینه قالب‌بندی، یکسان طراحی کردن عمق تیرها و تیرچه‌ها است. این روش امکان استفاده از یک نوع قالب برای تمام تیرها و تیرچه‌ها را فراهم می‌کند و باعث صرفه‌جویی در هزینه و زمان اجرای قالب‌بندی می‌شود. با این حال، این راهکار در دهانه‌های بزرگ محدودیت دارد.  اجرای این روش باید با بررسی دقیق مقاومت خمشی و خیز مجاز انجام شود.

۴. استفاده از قالب‌های مدولار با ابعاد استاندارد

یکی از بهترین و اقتصادی‌ترین روش‌ها برای کاهش هزینه قالب‌بندی بتن، استفاده از قالب‌های مدولار با ابعاد استاندارد است. این قالب‌ها به دلیل طراحی دقیق و قابلیت اتصال آسان، سرعت نصب و باز کردن قالب‌ها را افزایش می‌دهند و در نتیجه هزینه نیروی انسانی و زمان اجرا را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، قالب‌های فلزی مدولار از نظر دوام، دقت در ابعاد و امکان استفاده مکرر نسبت به قالب‌های چوبی برتری دارند. به همین دلیل، در اغلب پروژه‌های بتنی متوسط و بزرگ، به‌کارگیری سیستم قالب‌بندی مدولار باعث صرفه‌جویی قابل‌توجه در هزینه و افزایش کیفیت نهایی سطح بتن می‌شود

۵. پرهیز از استفاده غیرضروری از قالب‌های خاص و سفارشی

تا حد امکان باید استفاده از قالب‌های خاص و سفارشی در پروژه‌های بتنی به حداقل برسد، زیرا ساخت و اجرای این قالب‌ها معمولاً هزینه‌بر و زمان‌بر است. قالب‌های خاص اغلب برای مقاطع غیرتیپ یا فرم‌های معماری پیچیده طراحی می‌شوند و به دلیل نیاز به ساخت اختصاصی، هزینه تولید، نصب و دمونتاژ بالاتری دارند. استفاده از این قالب‌ها نه تنها هزینه مواد اولیه و نیروی انسانی را افزایش می‌دهد، بلکه زمان اجرای پروژه را نیز طولانی‌تر می‌کند و احتمال خطاهای اجرایی بیشتر می‌شود. اگر یک پروژه دارای چند دیوار با فرم پیچیده باشد، طراحی قالب اختصاصی برای هر دیوار می‌تواند هزینه‌ها و زمان اجرا را تا ۳۰٪ افزایش دهد. علاوه بر این، احتمالاٌ امکان استفاده مجدد از این قالب‌ها در سایر پروژه‌ها وجود ندارد.

۶. استفاده از قالب فلزی بتن

قالب‌های فلزی بتن دارای قابلیت تکرارپذیری بالا هستند و می‌توان از آن‌ها در چندین پروژه مختلف استفاده کرد. این قالب‌ها همچنین دوام و طول عمر بیشتری نسبت به قالب‌های چوبی و پلاستیکی دارند. هرچند قالب‌های پلاستیکی نیز در برخی پروژه‌ها کاربرد دارند، اما در مقایسه قالب فلزی با قالب پلاستیکی از نظر مقاومت، طول عمر و قابلیت استفاده مجدد، قالب فلزی گزینه بهینه‌تری برای کاهش هزینه‌های قالب‌بندی محسوب می‌شود.

۷. تعمیر و استفاده مجدد قالب‌ها

قالب‌های فلزی بتن به دلیل دوام و طول عمر بالای خود قابلیت استفاده در چندین پروژه مختلف را دارند. به جای خرید قالب جدید، می‌توان با تعمیر سریع قالب‌ها، آنها را آماده استفاده مجدد کرد. این کار نه تنها هزینه‌های آتی خرید قالب را کاهش می‌دهد، بلکه سرعت اجرای پروژه‌های بعدی را نیز افزایش می‌دهد و بهره‌وری قالب‌بندی را بهبود می‌بخشد.

۸. استفاده از قالب‌های لارج پنل و تونل فرم

در برخی پروژه‌ها، استفاده از قالب‌ لارج پنل یا تونل فرم می‌تواند صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه و زمان قالب‌بندی ایجاد کند. این قالب‌ها به دلیل سهولت در مونتاژ و دمونتاژ و امکان بتن‌ریزی یکپارچه، سرعت اجرای پروژه را افزایش داده و نیاز به نیروی انسانی را کاهش می‌دهند. البته تأثیر این روش بستگی به نوع و شرایط پروژه دارد و باید در طراحی اجرایی لحاظ شود.

۹. کاهش تنوع قالب‌ها در پروژه

یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش هزینه و زمان قالب‌بندی بتن، استفاده از یک یا دو نوع قالب مشخص در کل پروژه است. این روش باعث تسهیل در عملیات قالب‌بندی برای نیروهای اجرایی می‌شود و سرعت نصب و بازکردن قالب‌ها افزایش یابد. کاهش تنوع قالب‌ها علاوه بر کاهش هزینه ساخت و نگهداری قالب‌ها، احتمال خطا در اجرا را نیز کم می‌کند. به عنوان مثال، در بسیاری از پروژه‌های بتنی از قالب‌ فلزی ۵۰×۱۰۰ استفاده می‌شود. این قالب دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت استفاده در بخش‌های مختلف سازه، نیاز به قالب‌های متنوع را از بین می‌برد و منجر به صرفه‌جویی قابل توجه در هزینه و زمان اجرا می‌شود.

۱۰. خرید اقتصادی قالب‌ها

یکی دیگر از راهکارهای مؤثر برای کاهش هزینه قالب‌بندی بتن، خرید قالب‌ها به صورت مستقیم از کارخانه تولیدی و با قیمت مناسب است. خرید مستقیم باعث کاهش هزینه‌های واسطه‌ای و افزایش صرفه‌جویی اقتصادی می‌شود. شرکت سیویل سان به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قالب بتن و تجهیزات قالب‌بندی، انواع قالب‌های فلزی بتن و متعلقات آن را با کیفیت بالا و قیمت مناسب به مشتریان عرضه می‌کند.

۱۱. توجه به جزئیات اجرا

توجه دقیق به جزئیات اجرایی در فرآیند قالب‌بندی، نقش مستقیمی در کاهش هزینه‌های قالب و جلوگیری از اتلاف مصالح و نیروی انسانی دارد. استفاده از نقشه‌های دقیق اجرایی و نرم‌افزارهای طراحی مانند AutoCAD برای جانمایی، ابعاد و نحوه اتصال قالب‌ها، موجب کاهش خطاهای نصب و افزایش دقت در اجرا می‌شود. اجرای دقیق جزئیات، از تغییر شکل یا آسیب قالب‌ها جلوگیری کرده و نیاز به تعمیر یا تعویض را کاهش می‌دهد. در نتیجه، هزینه‌های مستقیم قالب‌بندی و زمان توقف کارگاه به حداقل می‌رسد.

۱۲. استفاده از نیروی کار ماهر

به‌کارگیری نیروی کار متخصص و با تجربه در قالب‌بندی بتن باعث تسریع عملیات نصب و بازکردن قالب‌ها و کاهش خطاهای اجرایی می‌شود. این امر نه تنها زمان اجرای پروژه را کاهش می‌دهد، بلکه صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌های قالب‌بندی ایجاد می‌کند. علاوه بر این، حضور کارگران و سرکارگران آموزش‌دیده موجب افزایش ایمنی کارگاه و کاهش خطرات ناشی از ریزش یا تغییر شکل قالب‌ها خواهد شد. بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش و به‌کارگیری نیروهای متخصص قالب‌بندی بتن در بلندمدت یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش هزینه و ارتقای کیفیت سازه محسوب می‌شود.

۱۳. دقت در اجرای قالب‌ها

اجرای دقیق قالب‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش عمر مفید قالب‌ها و کاهش هزینه‌های قالب‌بندی دارد. نصب نادرست می‌تواند موجب آسیب به بدنه قالب، تغییر شکل قطعات و نیاز به تعمیر یا تعویض زودهنگام شود که هزینه‌های اضافی به پروژه تحمیل می‌کند. کنترل دقیق تراز، مهاربندی مناسب و جلوگیری از نشتی بتن، باعث کاهش استهلاک و حفظ کیفیت قالب‌ها می‌شود. رعایت این نکات در هر مرحله از نصب تا بازکردن قالب‌ها، هزینه نگهداری و تعمیرات قالب‌ها را به حداقل می‌رساند و بهره‌وری اقتصادی را افزایش می‌دهد.

۱۴. استفاده و نگهداری صحیح از قالب‌ها

نگهداری و استفاده صحیح از قالب‌ها تأثیر مستقیم بر طول عمر مفید و کاهش هزینه‌های قالب‌بندی دارد. قبل از هر بار استفاده، لازم است سطح قالب‌ها با روغن قالب استاندارد پوشش داده شود تا از چسبیدن بتن جلوگیری شود. پس از باز کردن قالب‌ها، تمیز کردن کامل سطوح و خشک نگه‌داشتن آن‌ها ضروری است. همچنین باید قالب‌ها در محل سرپوشیده و متناسب با جنس‌شان (فلزی یا پلاستیکی) نگهداری شوند تا از زنگ‌زدگی، تاب‌خوردگی یا شکست جلوگیری گردد. رعایت این اصول، هزینه تعمیر و جایگزینی قالب‌ها را به حداقل می‌رساند.

اشتباهات رایج قالب‌بندی که منجر به افزایش هزینه‌ها می‌شوند

برخی از اشتباهات متداول در قالب‌بندی که باعث افزایش هزینه‌ها و کاهش کیفیت سازه می‌شوند، عبارتند از:

• استفاده از نیروی کار غیرمتخصص
• انتخاب قالب نامناسب با نوع پروژه
• عدم آماده‌سازی سطح قالب و روغن‌کاری صحیح
• نگهداری نامناسب قالب‌ها
• نصب غیرصحیح قالب‌ها
• ویبره نامناسب بتن که می‌تواند به قالب‌ها آسیب برساند